Nasıl Yazılır? Ayrı mı yazılır ? Bitişik mi yazılır ?

Nasıl Yazılır? Ayrı mı yazılır? Bitişik mi yazılır?

“De – Da, Ki” ekleri ne zaman bitişik ne zaman ayrı yazılır, birleşik belgisiz sıfatlardan hangisi birleşik hangisi ayrı yazılır? Tek bir kuralla bundan sonra bunu bilebilir miyiz?  Her kelime veya ek için ayrı ayrı araştırmamıza gerek olmayabilir mi?

İşinizi bölüp bölüp Google’dan “Nasıl yazılır?” diye aradığınız kelimelerin tümünün doğru yazılışları yazının en altında veriliyor.  Ayrıca, belki de bu işten tamamen kurtulmanız için işin mantığı örnekler ve tablolar ile anlatılıyor.  Sabredip okumanızı tavsiye ederim.

De-Da ve -Ki ekleri:

Şimdiye kadar de-da için birden fazla kural duyduk ( dahi anlamındaki, ek olan, bağlaç olan, cümleden kaldırdığımızda anlamı değişmeyen, değişen … gibi) fakat gözlemlediğim kadarıyla de – da eklerini yanlış kullananlar bu kuralları bir türlü uygulayamıyorlar.

Daha kolay bir kural bulmamız gerekiyor.

Hem de-da hem de belgisiz kelimeler için aynı kuralı uygulamaya çalışalım. Her şeyi unutalım.

Ana kural kelimenin anlamını düşünmek olmalı.

Hep anlamdan hareket etmeliyiz.

De – Da Bitişik mi ayrı mı?

Eğer de – da arkasına geldiği kelimenin anlam olarak “içindeyse – beraberse” birlikte yani bitişik yazılır.  Bu de-da eki TDK’da “bulundurma durumu eki” olarak geçiyor ve bu isim de çok uygun geldi bana. Yani; ek, eklendiği kelimede bulunmayı anlatıyorsa ek kelime ile birleşik oluyor.

Ekin ayrı olup olmaması gerektiğini kendimiz cümleyi gerektiği gibi okurken bile ayırt edebiliyoruz.  Örneğin: “Defterimi okulda unuttum” cümlesini okurken “okulun içinde olmak, okulda bulunur olmak vurgusunu sesimizle veriyoruz.”,  ” Defterin de çok güzel” derken ise “de” ekini “defterin” kelimesinden ayrı vurgulayarak okuyoruz.

Yukarıdaki karikatürdeki “Bıçağımı bulamıyorum sende mi Brütüs?” sorusunda sende mi diye birleşik yazarsak bıçak sende mi bulunuyor, senin yanında mı, elinde mi? anlamlarıyla sormuş oluruz.  “Bulundurma” durumu ortaya çıkar yani “sen” kelimesi “de” ekini içinde barındırır, bulundurur.   “Sen de mi Brütüs” dersek Brütüs sen bile mi? anlamında yazmış oluruz.

-ki eki de aynı kuralla kullanılıyor.   “Benimki evde kalmış” derken (bana ait olan – bende bulunan anlamında kullanılıyor) bitişik yazıyoruz,  “Bir geldim ki ne göreyim?” derken (aidiyet, içinde olma yok) ayrı yazıyoruz. Bu kurala, TDK açıklamasına göre, “öyle alışılageldiği için” uymayan 7 sözcük mevcut, onlar bitişik yazılıyor:
Sanki, oysaki, meğerki, belki, halbuki, çünkü, mademki.

Birleşik Belgisiz Tanımlamalar: 

Kural 1:
– Bütün “Şey”ler ve “Her”ler ayrı yazılır. 

Kural 2:
– BAĞIMLILIK KURALI : ( “şey” ve “her” ekleri dışındakiler ve istisnalar için) 

İki kelime birleştiğinde farklı anlamlı bir kelime oluşturuyorlarsa bitişik yazılırlar çünkü artık kendi anlamlarını bırakıp yeni bir kelime yaratmışlardır.
Hiçbir = Hiç (yok anlamında) + Bir (1) . Hiçbir tamamen ayrı bir anlam oluşturuyor – artık ayrılamazlar, aralarında dugusal bir bağ var 🙂

İki kelime birleştiğinde hala kendi anlamlarını koruyorlarsa  ayrı yazılırlar. Kendi özlerini koruyarak birleşmişler o yüzden de tam da birleşememişlerdir.
Her zaman: Her (tüm, bütün anlamında) + zaman  

3 Örnek ve En Çok Sorgulanan Kelimelerin Doğru Yazılışları: 

Örneklere, Google’da çokça aranan zor bir kelimeyle başlayalım: “Bir kere”
Bir: 1 rakamı
Kere: defa
Bir kere: Bir defa.  İki kelime yan yana geliyor ve birleştiğinde kendi anlamlarını bozmuyorlar.  Bu durumda yeni bir anlam oluşturmuyorlar ve bitişik yazılmıyorlar.  Bir de “bir kere de” tanımı var ki durumu iyice zorlaştırıyor.

Bu da aynı mantık.  “Bir kere”yi ayrı yazdık öncelikle.  Eğer “Bir defada bu işi çözmelisin” anlamında bir kerede diyorsak “de” bitişik çünkü “kere”nin içinde bulunma durumunda.

Ama “Bir defa da beni dinle” anlamında “bir kere de” dersek “de” ayrı çünkü bulundurma durumu yok. Eğer her iki kullanımı da doğal olarak bir kerede okursanız vurgunuz ile “de” nin ayırılması mı birleşmesi mi gerektiğini anlayacaksınız.

“Birçok” kelimesini bölelim:
Bir: 1 rakamı
Çok: Fazla Olan
Birçok:  İki kelime birleştiklerinde farklı bir anlam oluşturuyorlar – “birden fazla şey” anlamını taşıyan “birçok” oluyorlar, bu nedenle yani yeni bir anlam oluşturdukları için, bitişik yazılmalılar çünkü artık yeni bir kelime oluşturdular. ( “Çok” kelimesi gerçek anlamını yitirdi).
Birtakım = Bir (bir sayısı) + Takım ( ekip, grup … ) – Birtakım (bazı)

“Bir şey” kelimesini bölelim:
Bir: 1 rakamı
Şey: Nesne, madde, eşya, varlık yerine kullandığımız bir kelime
Bir Şey:  İkisi birleştiğinde ayrı yazılıyor çünkü her iki kelimenin anlamı da bozulmuyor. Yeni, farklı anlamlı bir kelime oluşturmuyorlar.  Bu yüzden ikisi ayrı yazılıyor.

Ayrı mı Bitişik mi Yazılır Diye Araştırdığınız Belgisiz Sıfatlar ve Bazı Kelimelerin Doğru Yazılışları (Alfabetik sıralanmıştır): 

İşte böyle, düşündüm de ben bu ek ve kelimeleri en başından beri böyle ayırıyorum, belki zorlanan ve bu bloğa yolu düşen olursa faydalanabilir, kim bilir?

Dil bilgimizle ilgili bazı sinir bozucu şeyleri de okumak isterseniz.  Buyurun tıklayın Türkçeyi Doğru Kullanalım Ama Nasıl ?  

Yararlanılan görsel kaynaklar:

<a href=’http://www.freepik.com/free-vector/book-collection-in-flat-design_764791.htm’>Designed by Freepik</a>
<a href=”http://www.freepik.com/free-vector/happy-children-at-school_830257.htm”>Designed by Freepik</a>

“Yalnız Billy” Bilmecesinin Cevabı:    Billy bir keçiydi ve boynuna asılı kağıdı yedi.