Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler

Bir 1968 Hikayesi - Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith - Siyah Eldivenler. Unutulmayacak bir cesaret, kahramanlık ve dostluk hikayesi.

Yazar

Suğla

Ekim 12, 2017

10046

Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler

Öyle bir yıldır ki 1968, kısacık ömrüne bir çok insanlık utancını ve umudunu sığdırmıştır.

Dünya tamamen kontrolden çıkmıştır: Vietnam Savaşı, Martin Luther King ve Bobby Kennedy’nin öldürülmesi, Amerika’da zencilerin hakları için ayaklanmaları, Prag Baharı ve Sovyet tanklarının “baharı” bastırmaları, tüm dünyaya yayılan Paris öğrenci hareketleri, savaştan bıkan gençlerin yeni yaşam biçimi arayışları, tüm bunların Türkiye’deki sarsıcı yansımaları…

Her biri, kitaplara konu olmuş, tarih akışını değiştirmiş gelişmelerdir. Bir de Siyah Eldivenlerin baş rolde olduğu dostluk ve cesaret hikayesi barındırır ki 1968, tüyleri ürpertir.

1968 Mexico City Olimpiyat oyunları dünyada olan biten sarsıcı olayların gölgesinde gerçekleştirilirken Amerikalı Tommie Smith 200 metrede altın madalyaya kazanır. İkinciliği Avustralyalı Peter Norman ve üçüncülüğü yine Amerikan takımından John Carlos alır.

kosu-200m. Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler

Siyah Panterler

Amerikalı Tommie Smith ve John Carlos, Afrikalı Amerikalı yani zencidirler. Olimpiyatlar sırasında Amerika da oldukça karışıktır. Irkçılık o dönemlerle çok büyük boyuttadır. Çoğu eyalette Afrikalı Amerikalıların oy vermeleri mümkün olamaz çünkü seçmen kütüğüne yazdırılmaları engellenir. Eğitim eşit değildir. Zenciler okullara alınmaz, çeşitli bahaneler bulunur. Seçmen olabilmek için okuma yazma şartı getiren kanun konulmuştur. Bazı eyaletlerde taşıma araçlarında, kamu alanlarında hala beyazlar-siyahlar ayrımı vardır. “Mississippi’deki seçmen kütüğüne siyahların sadece %6’sı kayıtlıdır.” Bir kentte belediye yüzme havuzu siyahlara yasakken bir başka kentteki yerel yönetici başka bir şeyi yasaklamaktadır. Hukuk adamları, polis, siyasi liderler ya bu durumu destekler ya da engellemeye çalışmazlar. Martin Luther King de bu dönemde kitleleri ılımlı çözüm arayışları ile etkiler.

Aslında 1955 yılında, Alabama – Montgomery’de Rosa Parks isimli siyahi kadının otobüste oturduğu ve bir beyaza yer vermediği için tutuklanmasıyla başlayan ırkçılık karşıtı gösteriler hız alarak yirmi yıl boyunca sürer.

Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler – Kara-panterler

Irkçılık karşıtı direnişin 1968 yılı önder gruplarında biri de Kara Panterler’dir. Siyah deriden eşyalar onların sembolleridir. Siyah üniforma, bere, gözlük, eldiven…

Yerine Zamanına Göre Vatandaş

1968 yılında, Vietnam savaşında, yarım milyon Amerikalı vardır ve bunların çoğu siyahtır. Yoksul olan savaşa gider ve siyahlar yoksuldur.

…“Afrikalı Amerikalılar bu savaşa gittikçe daha çok karşı çıkıyorlardı. Muhammed Ali, 1967 yılında, Vietkonglulara karşı hiçbir düşmanlığı olmadığını, hiçbir Vietnamlının onu zenci (Negro) olarak nitelendirmediğini söyleyerek orduya alınmayı reddettiğinde, Siyahlar arasında yaygın biçimde hissedilen bir duyguyu dile getiriyordu. “Neden, Negro (zenci köle) diye adlandıkları kişiler arasından biri olan benden, üstelik burada Siyahlara köpek gibi davranılıp, onların en temel insanlık ve kişisel hakları reddedilirken, evimden 16.000 km. uzaktaki bir yere gidip, deri rengi farklı insanların üzerine bomba, obüs topları atmaya gitmek için bir üniforma giymemi istiyorlar?” Bunları söylediği için Muhammed Ali’nin şampiyonluk unvanı geri alındı ve Ali yıllar boyunca boks lisansından mahrum edildi.” …(alıntı http://www.sinifmucadelesi.net/spip.php?article1490)

Siyahiler sadece savaşa gönderilmekle kalmazlar fiziki genetik kapasiteleri ve yetenekleri nedeniyle sporun her türü ve sanatta bir bakıma kullanılırlar. Siyahi sporcu madalya kazanıp Amerikan marşını okutturduğunda en iyi vatandaş olur ama eve döndüğünde her türlü ırkçı davranışa maruz kalır.

Protesto için En Uygun Ortam: Olimpiyatlar

200 metre yarışının üçüncüsü John Carlos ve birincisi Tommie Smith‘e göre Amerika’daki zencilerin ikinci sınıf muamele görmesine dikkat çekmek için tüm dünyanın izlediği Olimpiyat Oyunlar’ından daha uygun bir ortam olamaz. Bir protesto planı yaparlar ve yarışı ikinci bitiren Avustralyalı beyaz tenli Peter Norman‘a anlatırlar, Norman tereddütsüz “Sizinleyim” der. Carlos yıllar sonra Norman’ın cenazesinde şunları söyleyecektir. “Yapacağımızın atletik bir başarıdan çok daha büyük olduğunu biliyorduk. Planımızı anlatırken Norman’ın gözlerinde korku olacağını düşünmüştüm, sadece “sevgi” gördüm.

Bir 1968 Hikayesi - Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith - Siyah Eldivenler — Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler

Planlarını ödül töreninde isimleri anons edildiğinde uygulayacaklardır. Norman, protestoda kullanacakları eldivenlerden birini Smith’in diğerini Carlos’un giymesi gerektiğini söyler çünkü John Carlos siyah eldivenlerini Olimpiyat köyünde unutmuştur. Bir çift eldiven paylaşılacaktır. İsimleri anons edildiğinde Smith ve Carlos ayakkabılarını çıkarır, kürsüye doğru yalın ayak yürürler. Amerikan Marşı çalmaya başladığında ikisinin de gözleri yerde ve eldivenli olan ellerini göğe doğru kaldırmış, gururlu, cesur birer sütun gibi dururlar.

OPFHR-Bir 1968 Hikayesi – Siyah Eldivenler

Birincilik ve Üçüncülük kürsüsündeki bu iki adama göğsüne iğnelenmiş OPFHR (İnsan Hakları İçin Olimpiyat Projesi) rozetiyle ve fikirleriyle yol gösteren Peter Norman da destek olur. O yıllarda bir beyaz için böyle bir protestoya destek olmak inanılmaz cesaret gerektiren bir iştir. Marş boyunca Smith ve Carlos’un fakirliği sembolize eden çıplak ayakları, zenci başkaldırısını anlatan siyah eldivenleri, yere doğru mutsuzluğu anlatan bakışları ve yanlarındaki dostluğu ve eşitliği sembolize eden beyaz tenli arkadaşlarıyla 68 yılının unutulmaz görüntülerinden biri olarak hafızalara kazınırlar.

Bir 1968 Hikayesi - Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith - Siyah Eldivenler-dostluk — Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler-dostluk

Tarihi Duruşun Ardından

Seslerini tüm dünyaya en etkili şekilde duyurmuşlardır ama bunun acısını hemen çekmeye başlarlar. Carlos ve Smith ertesi gün Olimpiyat Kampından uzaklaştırılır. Ülkelerinde bir kesim tarafından coşku bir kesim tarafından nefretle karşılanırlar. Norman için ise hayat daha zor olmuştur. O dönemlerde Avustralya’da da Aborjinlere karşı ikinci sınıf muamele edilmektedir ve ülkesi Avustralya Norman’ın davranışının karşısındadır. Her üçü de tehditler almışlar, her üçünün de spor hayatları dolaylı olarak sona ermiştir. Her üçünün evlilikleri de zorlukları kaldıramaz, boşanırlar. Dostlukları ise payidar kalır.

Görüşürler, konuşurlar…mesafelere rağmen. Norman’ın kuzeni tüm bu olayı konu alan “Salute” isimli bir belgesel hazırlar ve belgesel 2008’de gösterime girer.

Bir 1968 Hikayesi - Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith - Siyah Eldivenler-dostluk-yasli-halleri — Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler-dostluk-yasli-halleri

Bir 1968 Hikayesi - Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith - Siyah Eldivenler-Avustralya parlementosu — Bir 1968 Hikayesi -Siyah Eldivenler-Avustralya parlementosu

2012’de Avustralya parlementosu Norman’dan resmi olarak özür diler ve ırklar arası eşitlik eğlemine verdiği desteği över. Çok geç kalınmıştır. Ülke örnek bir vatandaşını silip atmış, başarılı olmasını ve ülkesi için çalışmasını engellemiştir. Öyle ki Norman 1968’de kırdığı rekoru ile Avustralya’nın 200 metre rekorunu çok uzun süre elinde tutmuştur. Katıldığı bir yarışta aşil tendonunu zedelemiş ve kangren olmuş fakat doktorunun çabaları ile iyileşmiştir.

“Doğru Olan Hiçbir Zaman Yanlış Olamaz”

Bir 1968 Hikayesi - Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith - Siyah Eldivenler-Cenaze — Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler-Cenaze

Üçlü son olarak kalp krizinden ölen Norman’ın cenazesinde buluşurlar. Tommie Smith, Norman’ın ailesine dönerek şunları söyler: “Peter Norman, doğru olanın hiçbir zaman yanlış olmayacağına inanan bir adamdı. Her zaman benim dostum olarak kalacaktır. Bu ruh hiç ölmeyecek. Siz de bu kaya gibi sağlam miras ile yaşayacaksınız”

Bu tarihi anı anlatan iki heykel bulunmaktadır. Biri African American Museum’daki (Afrika Kökenli Amerikalılar Müzesi) bronz heykel:

Bir 1968 Hikayesi - Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith - Siyah Eldivenler-Bronzheykel — Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler-Bronzheykel

Diğeri ise San Jose State Universitesi’ndeki heykel:

San Jose State Universitesi’ndeki heykelde Peter Norman yoktur. Yeri yani ikincilik basamağı boş bırakılmıştır. Şunu söylemek ister sanatçı: ” Peter Norman’ın yerine siz geçin ve haksızlıkların karşısında cesurca durun. Durun ki dünya Norman gibiler/ sizin gibiler ile yaşanılabilecek bir yer olsun. “.

TSmith-ve-JCarlos-Bir 1968 Hikayesi – Peter Norman, John Carlos ve Tommie Smith – Siyah Eldivenler…

Sevgiyle kalın,

Siz hiç, bir kitabı tutmaktan korktunuz mu? Korkunun Kralı Stephen King’i tanımak, şaşırmak, hayran olmak ve azıcık da korkmak için İz Bırakanlar’dan Stephen King‘e göz atın.

Metin ve görsellerde yararlanılan kaynaklar:

Not: Bir mail ile gelen Canerhan Tipi’nin hazırladığı videolarından birinde seyredip de araştırıncaya kadar bu üç adamın hikayesini bilmiyordum ben. Öncelikle dünyayı ve Türkiye’yi daha iyi tanımak, hatırlamak, bazen gülümsemek, çokça duygusallaşmak ve eskiye yine hayran olmak istiyorsanız ve en önemlisi biraz öğrenmek istiyorsanız, Canerhan Tipi‘yi you tube’dan takip etmelisiniz. 68 Dünyayı Sarsan Yıl videosunu ve diğer videolarını mutlaka izlemelisiniz.

https://www.youtube.com/watch?v=skVMRmsziII
 https://www.youtube.com/user/MrPapagomez
 https://theolympians.co/tag/paul-hoffman/
 https://moazedi.blogspot.com.tr/2015/08/tommie-john-peter-1968-olympic-games.
html?m=1
 http://griotmag.com/en/white-man-in-that-photo/
 Matt Norman signs with Hollywood Executives

 http://www.independent.co.uk/sport/olympics/rio-2016-olympic-friendships-john-
carlos-peter-norman-tommie-smith-mexico-city-1968-black-power-7166771.html
 [td_smart_list_end]https://www.youtube.com/watch?v=S95voNLTnSE
 
 
 Salute

 http://www.imdb.com/title/tt0874317/videoplayer/vi385548825?ref_=
tt_pv_vi_aiv_1
 http://www.imdb.com/title/tt0874317/
 What’s Already Incredible about the African-American History Museum

 http://www.sinifmucadelesi.net/spip.php?article1490
https://www.mailman.columbia.edu/public-health-now/news/black-panther-party-
stands-health